Index

Introductie
Wat zijn Hondeborgen / Hünenburgen?
Verschillende schrijfwijzen
Lijst met Hondeborgen, Hünenburgen etc.
Verspreidingsgebied
Hünenburgen in Duitsland, Frankrijk en Zwitserland
Hondeborgen in Nederland

Introductie

Tot op heden heb ik 52 Hondeborgen / Hünenburgen en spellingsvarianten aangetroffen in Nederland (12), Duitsland (38), Frankrijk (1) en Zwitserland (1). Deze zijn opgenomen in een lijst later op deze pagina.

Op deze pagina wordt aangegeven wat Hondeborgen/Hünenborgen zijn, worden de verschillende schrijfwijzen beschreven en wordt aangegeven waar deze varianten voorkomen.

Op de duitse Wikipedia is een pagina gewijd aan de Hünenburgen en Hüneburgen in Duitsland, Frankrijk en Zwitserland.  Daar zijn ook diverse links naar paginas voor individuele Hüne(n)burgen.

Een dergelijke overzichtspagina bestaat (nog) niet voor de Honde(n)borgen / Hunne(n)borgen in Nederland. Daarom is een pagina op deze webiste gewijd aan de Hondeborgen in Nederland

Wat zijn Hondeborgen / Hünenburgen?

De duitse Wikipedia pagina “Hünenburg” legt uit wat Hünenburgen zijn.

„Hünenburg, Hunneburg, Hunnenburg, Hunburg, Hunnenring, Hünenschanze oder Hunnenschanze sind volkstümliche Bezeichnungen für vor- und frühgeschichtliche Befestigungen, zumeist Wall- oder Fliehburgen. Die Bezeichnung ist jedoch kein Verweis auf die Hunnen. Als im Spätmittelalter die wahre Geschichte in Vergessenheit geraten war und angesichts der Steinmassen der Befestigungen, ging man davon aus, dass es Hünen bedurft hätte, um sie zu errichten“.

Vertaling (FJH):
„Hünenburg, Hunneburg, Hunnenburg, Hunburg, Hunnenring, Hünenschanze en Hunnenschanze zijn gebruikelijke aanduidingen voor prehistorische en vroeg-historische vestingwerken, meestal “Wal- of Vluchtburgten”. Die anduiding is echter geen verwijzing naar de Hunnen. Toen in de late middeleeuwen de ware herkomst in de vergetelheid was geraakt, ziende de steenmassas der vestingwerken, ging men er van uit dat er Hunnen voor nodig waren geweest om ze bouwen.

Aan deze definitie kunnen we ook toevoegen de schrijfwijzen Hond(s)borg, Hondeborg en Homborg.

Verschillende schrijfwijzen

UItgang -Borg

Van de uitgang “-borg” zijn de volgende varianten aangetroffen: borg-, -borch, -borgh,-burg, ‑berch en ‑berg(h). Daarnaast komen ook de uitgangen -schans, -ring en -kamp voor. Doorgaans betreft het een versteviging ter verdediging, waarvoor ook nu nog het woord burcht wordt gebruikt. Soms betreft het een veldnaam of wordt de veldnaam aangetroffen bij een borg van dezelfde naam.

Aanduiding Honde-

Van de aanduiding Honde- heb ik de volgende schrijfwijzen aangetroffen:

Hond(s)-, Honde(n)-, Hunde(n/r)-
Hom-
Hun-
Hunne(n/r)-
Hune(n)- , Hünen(n/r)-
Heun-

Verschillende schrijfwijzen voor hetzelfde

Diverse onderzoekers betogen dat het hier gaat om verschillende schrijfwijzen voor eenzelfde type object.

Zo wordt in verschillende bronnen voor eenzelfde object regelmatig een verschillende spelling aangetroffen. De Hondeborg in het Zendenerbroek wordt bij voorbeeld ook aangeduid als ther Hondborch, Hondsborch, Hondeborgh en ’t Hombergh. Meer voorbeelden zijn te vinden in het hoofdstuk over Hondeborgen in Nederland.

Ook wordt gewezen op de overeenkomst tussen de objecten die met verschillende schrijfwijzen worden aangeduid. Zo maakt Hommen een vergelijking tussen de Hunenborg in het Voltherbroek en de Hondeborg in het Zendenerbroek (Hommen)
“De Hunenborg in het Voltherbroek is niet de enige versterking van dien aard die men in Twente nog terugvindt. Zo ligt in het Zendenerbroek de Hondeborg zoals de bevolking de plek noemt waar vroeger de boerderij ’t Homberg lag. (ter Kuile G. S., 1947)”

Een voorbeeld van beide argumenten is de Hondeborg bij Oldenzaal. Deze is aangeduid met Hundeborg, Hondeborch, Hondeborg, Hondenborg en de Honden Borg. Hommen wijst op de overeenkomst met borgen met een andere spelling “Evenals bij de Hunenborg in Volthe was ook hier lang geleden sprake van een hoge en een lage Hondeborg“.

Het ligt dus voor de hand dat de verschillende schrijfwijzen voortkomen uit het omzetten van gesproken taal naar geschreven taal en mogelijk locale dialecten. Hierop wordt nader ingegaan bij de beschrijving van het verspreidingsgebied.

Lijst met Hondeborgen/Hünenburgen

Hieronder is een lijst opgenomen met alle door mij aangetroffen Hondeborgen en aanverwante schrijfwijzen. De lijst is opgedeeld naar schrijfwijze om later het verspreidingsgebied van de verschillende varianten te kunnen herkennen.

Hond(s)- Honde(n)-, Hunde(n/r)-

Varianten met een “d”, uitsluitend aangetroffen in Nederland.

Hondeberg (Delden)
Hondeborg / Hondsborch (Zendernerbroek)
Hondeburg / De Borg / Hondehoek (Zenderen)
Hondeborchserve (Ommen)
Hondenberg (Deurningen)
HunderkampDen Borch en de Hunnerhoek (Beuningen, NL)
Hundeberges Acker & Hundeborchserf (Haren)
Hundeburg / Erve Hondenborg (Oldenzaal)

Hom-

Variant met een “m”, aangetroffen in Nederland.

Homborch (Vasse, NL)

Hunne(n/r)-

Varianten die wij nu uitspreken met een “korte u”, aangetroffen in Nederland en Duitsland.

Hunneburg / Erfnaam Hondeberch (Olst, NL)
Hunneschans (Uddel, NL)
Hunneburg (Butzbach), Kohortenkastell in Butzbach, D)
Hunnenburg (Kuchen), Ringwallanlage bei Kuchen, D)
Hunnenring (Otzenhausen, D)

Hune(n)- , Hünen(n/r)-

Varianten die wij nu uitspreken met een “lange u”, aangetroffen in Nederland als “Hune-” en in Duitsland als Hüne(n/r)-

Hune(n)

Hunenborg (Voltherbroek)

Hüne(n/r)-

Hünenburg (Achim, D)
Hünenburg (Bad Pyrmont, D)
Hünenburg (Bad Waldliesborn, D)
Hünenburg (Bielefeld, D)
Hünenburg (Bomlitz, D)
Hünenburg (Dransfeld, D)
Hünenburg (Emsbüren, D)
Hünenburg (Flarchheim, D)
Hünenburg (Gellinghausen, D
Hünenburg (Hahnenberg, D)
Hünenburg (Hemeln, D)
Hünenburg (Hohenrode, D))
Hünenburg (Barbruch,D)
Hünenburg (Meschede,D)
Hünenburg (Oeventrop,D)
Hünenburg (Ohle,D)
Hünenburg (Riemsloh,D)
Hünenburg (Rinteln, D)
Hünenburg (Stadtlohn, D)
Hünenburg (Steinbergen, D)
Hünenburg (Stöttinghausen, D)
Hünenburg (Vlotho, D)
Hünenburg (Watenstedt, D)
Hünenburg (Rumbeck, D)
Hünenburg (Goldberg, D)
Hünerburg (Kronberg, D)
Hüneburg (Schnellmannshausen,D)
Hüneburg (Wechmar,D)
Hünenberg (Meinersen, D)
Hüneburg (Neuwiller-lès-Saverne, F)
Hünenberg (Zug, CH)

Hun-

Variant die in Duisland nu wordt uitgesproken met een “lange oe”.

Hunberg (Rhön, D)
Hunburg (Betziesdorf, D)
Hunburg (Burgholz, D)
Hunburg (Seulberg, D)

Heun-

Variant die in Duisland nu wordt uitgesproken met een “eu”.

Heuneburg (Herbertingen, D)
Heunischenburg (Kronach, D)

Verspreidingsgebied

Het verspreidingsgebied van de aangetroffen “Hondeborgen” is weergegeven in onderstaande figuur. We zien dat Hondeborgen/Hünenburgen etc. voorkomen in het (neder-)duitse taalgebied.

Deze kaart is ook beschikbaar in Google Maps.
Mocht deze link niet werken, dan proberen in een “Incognito Tab”

De schrijfwijzen Honde(n)-, Hunde(n)- [met een d] [8x], en hoam-/hom- [1x] komen uitsluitend voor in het noord-oosten van Nederland.

De schrijfwijze Hüne(n/r)- komt met name voor in noord-west Duitsland [29x](Nedersaksen, Saksen-Anhalt, Noordrijn-Westfalen, Hessen en Thüringen), maar ook in de Elzas [1x] en in Zwitseland [1x]

De schrijfwijzen Hunne(n/r)- en Hun- komen voor in centraal- en zuid Duitsland (Hessen, Beieren [8x], en in Oost Nederland [2x]

De schrijfwijze Heun- komt voor in Beieren [2x]